Azərbaycanda dövlət mülkiyyətində olan mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlər zərərlə fəaliyyət göstərir. 2024-cü ildə bu obyektlərin ümumi zərəri 3,2 milyon manat təşkil edib.

Bu barədə MeydanTV Dövlət Statistika Komitəsinin nəşr etdiyi “Azərbaycanda turizm” məcmuəsinə istinadən xəbər verir.

Son 5 ildə dövlət mülkiyyətində olan mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlərin sayı iki dəfəyədək artaraq 62-yə çatıb. Məsələn, 2020-ci ildə belə obyektlərin sayı 33 idisə, 2024-cü ildə artıq 62-yə yüksəlib. Dövlətin bu sektordakı payının əhəmiyyətli artımı əsasən 2022-ci ildən etibarən müşahidə olunur. Ölkədə beynəlxalq tədbirlərin çoxalması, azad edilmiş torpaqlarda yeni infrastrukturun qurulması fonunda dövlət bu sahədəki tələbatın müəyyən hissəsini öz üzərinə götürüb.

COVID-19 pandemiyasından sonra Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə yeni hotellərin təmtəraqlı açılışları keçirildi. Azad edilmiş torpaqlarda, həmçinin Şabran və digər rayonlarda bu mehmanxanalar xüsusi mərasimlə istifadəyə verildi. Onların bir qismi Prezidentin İşlər İdarəsinin tabeliyindədir. Azad olunmuş ərazilərdə həm dövlətə, həm də özəl mülkiyyətə məxsus mehmanxanalar açılıb. Hərçənd, həmin hotellər dövlət büdcəsi hesabına inşa edilsə də, bəzilərinin idarəçiliyi “Paşa Holdinq”ə məxsus şirkətlərə həvalə olunub.

Məsələn, Prezidentin İşlər İdarəsinin tabeliyində olan Xankəndidəki hotellər fəaliyyətə zərərlə başlayıblar. Xərcləri hələlik gəlirlərini 2,6 dəfə üstələyib. Şuşadakı mehmanxanalar isə yüksək qiymətlərə baxmayaraq, xərclərini örtə bilmir. 2024-cü ildə Şuşadakı hotellər 3,7 milyon manat zərərlə işləyib. Bu ilin ilk yarısında isə zərər 1,1 milyon manata çatıb. Qeyd edək ki, bu şəhərdəki hotellər dövlət büdcəsi hesabına tikilsə də, idarəçiliyi prezident ailəsinə məxsus şirkətin ixtiyarındadır.

Bundan əlavə, müxtəlif nazirliklərin və dövlət agentliklərinin tabeliyində olan onlarla mehmanxana fəaliyyət göstərir və onların da heç biri rentabelli deyil.

“Dövlət pis sahibkardır” tezisi bu sahədə də özünü göstərir. 2024-cü ildə dövlət mülkiyyətində olan mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlər 48,7 milyon manat gəlir əldə etsə də, xərcləri 52 milyon manat təşkil edib. Bu da təxminən 3,2 milyon manat zərər deməkdir.

Xərclərin strukturuna nəzər saldıqda, ən böyük pay “digər xərclər” və “əməkhaqqı fondu”na aiddir. Lakin “digər xərclər”in nədən ibarət olduğu açıqlanmır. Təəssüf ki, dövlət mülkiyyətində olan hotellərin dövlət büdcəsinə ödədiyi vergilər barədə də məlumat verilmir.

Özəl və xarici mülkiyyətli mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlər mənfəətlə işlədiyi halda, dövlətə məxsus belə müəssisələrin illərdir zərərlə fəaliyyət göstərməsi onların iş mexanizminin bazar iqtisadiyyatına uyğunlaşmamasından, səmərəsiz və qeyri-peşəkar idarəetmədən, qeyri-şəffaf fəaliyyətdən və hesabatlılığın zəif olmasından irəli gəlir.

Hazırda ölkədə 860-a yaxın mehmanxana və mehmanxana tipli müəssisə mövcuddur.

2025-ci ilin birinci yarısına dair Azərbaycan mehmanxanalarının ümumi fəaliyyətini təhlil etdikdə, rentabelliyin ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 16,1 faiz azaldığını deyə bilərik.

Cari ilin ilk yarısında Azərbaycan hotellərində ən çox pul xərcləyən əcnəbilər Rusiya, Hindistan və Türkiyə vətəndaşları olub. Azərbaycan mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlərdə gecələyən əcnəbilərin ilk onluqda yer alan ölkələr üzrə siyahısını cədvəldə təqdim edirik:

  | Gecəyən əcnəbilərin sayı (nəfər) | Mehmanxanaya ödənişləri  (manat)
Rusiya | 90394 | 18,4 mln.
Hindistan | 138473 | 18,2 mln.
Türkiyə | 69206 | 11,2 mln.
BƏƏ | 37678 | 7 mln.
ABŞ | 25378 | 5,7 mln.
İsrail | 30570 | 5,3 mln.
Böyük Britaniya | 17493 | 3,4 mln.
Küveyt | 17359 | 3 mln.
Pakistan | 20190 | 2,9 mln.
Qazaxıstan | 17059 | 2,9 mln.

Bu ilin I yarımilində xarici turistlər mehmanxana xidmətlərinə (gecəlik ödəmələrə) ümumilikdə 126,4 milyon manat xərcləyiblər.

Cari ilin I yarısında mehmanxana sektorunun ümumi gəlirləri 290 milyon manat təşkil edib. Bu, əvvəlki ilin eyni dövrünə nisbətən təxminən 9,2 faiz artım deməkdir. Lakin xərclər 253,6 milyon manat olub. Nəticədə mənfəət cəmi 36,4 milyon manat təşkil edib. Burada diqqətçəkən məqam odur ki, gəlirlər artsa da, mənfəət 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə aşağı düşüb. Müqayisə üçün 2023-cü ilin müvafiq dövründə mənfəətlilik səviyyəsi 17,3 faiz, 2024-cü ildə 16,3 faiz, 2025-ci ildə isə cəmi 12,6 faiz olub. Bu isə son üç ildə mənfəətliliyin təxminən 5 faiz bəndi azalması deməkdir. Beləliklə, 2025-ci il ümumi gəlirlər baxımından rekord göstəriciyə malik olsa da, mənfəətlilik baxımından ən zəif il hesab olunur.

Xərclərin artımı mənfəətin azalmasına birbaşa təsir göstərib. Ən çox xərc istiqamətlərindən biri dövlət büdcəsinə ödənilən vergilərdir. 2025-ci ilin I yarısında mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlər 21,4 milyon manat vergi ödəyib ki, bu da ümumi xərclərin 8,4 faizini təşkil edir. 2023-cü ilin birinci yarısında vergi ödənişləri 12,4 milyon manat, 2024-cü ildə isə 16,4 milyon manat olub.

Mehmanxana sektorunun ən böyük xərcləri isə əməkhaqqı fondu ilə bağlıdır. Azərbaycanda belə obyektlərdə bir işçiyə düşən orta aylıq əməkhaqqı 850–950 manat arasında dəyişir. 2025-ci ilin ilk yarısında xərclərin təxminən 86,7 milyon manatı və ya 34,2 faizı əməkhaqqına yönəldilib. 2023-2024-cü illərin müvafiq dövründə bu göstərici 35-35,7 faiz təşkil edib.

Son üç ilin ilk yarısında əməkhaqqı xərcləri ən iri paya sahib olub. Lakin “digər xərclər”in sürətlə artması əməkhaqqı fondunun ümumi xərclər içindəki xüsusi çəkisinin bir qədər azalmasına səbəb olub.

Bundan başqa, enerji daşıyıcılarının tariflərinin artması da xərclərin yüksəlməsinə təsir göstərib. 2025-ci ilin I yarısında mehmanxanalar yanacaq və enerjiyə 17,5 milyon manat xərcləyib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 20,8 faiz çoxdur.